25 marca w Sanktuarium Pasyjno-Maryjnym w Kalwarii Zebrzydowskiej, które jest jednym z siedemnastu Kościołów Jubileuszowych w Archidiecezji Krakowskiej, odbędzie się Dzień Jubileuszowy. To dobra okazja, by poznać lepiej to wyjątkowe miejsce na mapie diecezji.
Historia kalwaryjskiego sanktuarium rozpoczyna się na początku XVII w. Wtedy, jako fundacja Mikołaja Zebrzydowskiego, wojewody krakowskiego, a dokładniej w 1600 roku wzniesiono na górze Żar kościółek Ukrzyżowania. Wybudowano go wg modelu, który został przywieziony z Jerozolimy przez dworzanina zamku lanckorońskiego, Hieronima Strzałę. 4 października 1601 roku kościółek został uroczyście konsekrowany. Dokument fundacyjny, przekazujący Kalwarię bernardynom został podpisany przez Zebrzydowskiego w Zamku Królewskim na Wawelu 1 grudnia 1602 roku. Datę tą uznaje się za oficjalny początek Kalwarii Zebrzydowskiej. Pierwsi bernardyni przybyli natomiast do Kalwarii w 1604 roku. Wtedy także rozpoczęto budowę kościoła i klasztoru. Następnie rozpoczęła się budowa kaplic: Drogi Krzyżowej do odprawiania specjalnego nabożeństwa: Ratuszu Piłata, Grobu Pana Jezusa, Ogrójca, Pojmania, Domu Annasza, Domu Kajfasza, Pałacu Heroda, Grobu Matki Bożej, Włożenia Krzyża, Wieczernika, Wniebowstąpienia, Drugiego Upadku Pana Jezusa i pustelni Pięciu Braci Polaków z kaplicą św. Marii Magdaleny. Trwała ona aż aż do 1617 roku.
Po śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego opiekunem i budowniczym Kalwarii był jego syn, Jan Zebrzydowski. Wybudował on pięć dalszych kaplic pasyjnych (Bramę Wschodnią, Kaplicę na Cedronie, Pierwszy Upadek Pana Jezusa, Cyrenejczyka i Weronikę), osiem kaplic maryjnych do odprawienia tzw. dróżek Pogrzebu i Triumfu Matki Bożej oraz rozbudował wzniesione jeszcze przez swojego ojca kaplice Ukrzyżowania i Grobu Matki Bożej.
Kolejnym z fundatorów był Michał Zebrzydowski, który rozbudował kompleks klasztorny i wybudował kaplicę Matki Bożej Kalwaryjskiej. Ostatnią z wielkich fundatorek była Magdalena Czartoryska, która przyczyniła się do powiększenia kościoła. Po jej śmierci epoka wielkich fundatorów kalwaryjskich została zakończona, a troska o Sanktuarium przekazana bernardynom i wiernym nawiedzającym to miejsce.
Sanktuarium Kalwaryjskie składa się z barokowej Bazyliki Matki Boskiej Anielskiej, w której umieszczony jest cudowny wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej, klasztoru ojców bernardynów i zespołu kościołów oraz kaplic w stylu barokowym i manierystycznym. – Ołtarz główny, fundowany przez Zebrzydowskich, zadziwia rzadko spotykaną formą baldachimu, wspartego na czterech spiralnych kolumnach. W centrum nastawy umieszczono jeszcze w XVII w. srebrną figurę Najświętszej Maryi Panny z Loreto z warsztatu znakomitego, renesansowego rzeźbiarza Antonio Caligani. Za ołtarzem w nastrojowym półmroku można dostrzec stalle zakonne liczące sobie już 400 lat. Płaskorzeźby tych ław liturgicznych są przykładem jubilerskiej i mrówczej wręcz pracy zakonnych snycerzy. Ich pietyzm do dzisiaj działa kojąco. W tym pięknie można odpocząć — dzieli się o. dr Cyprian Moryc OFM, gwardian klasztoru i kustosz Sanktuarium Pasyjno-Maryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej. .
Podkreśla przy tym, że w nawie głównej podziwiać można dekorację malarską sklepienia ze scenami z życia Maryi oraz sierpniowej procesji Wniebowzięcia. Polichromia, wykonana została natomiast w pierwszych latach XX w. i szybko uznana za arcydzieło sztuki młodopolskiej. – Jej autor, Włodzimierz Tetmajer, doskonale wpisał sceny figuralne i bogate ornamenty w monumentalną beczkę barokowego sklepienia. Artysta po mistrzowsku oddał urzekający koloryt procesji: tłumy pielgrzymów w świątecznych strojach regionalnych, chorągwie i emblematy, piękno pejzażu beskidzkiego. Jeszcze mocniej działają na wyobraźnię postaci aniołów, przypominające dziewczęta z podkrakowskich wiosek – uskrzydlone i wyniesione nad chmury. Tu Tetmajer wykreował wizję zbratania prostych pielgrzymów z mieszkańcami nieba, tak by każdy, kto przekracza próg świątyni, przypomniał sobie cel własnego życia — tłumaczy kustosz. Wskazuje, że w całym wnętrzu króluje duch franciszkański. – Ze ścian i ołtarzy spoglądają na przybyszów wsławieni świętością zakonnicy franciszkańscy, m.in.: Jan Kapistran, Władysław z Gielniowa, Jan z Dukli, Szymon z Lipnicy, Dydak z Alcali. Jeszcze większa reprezentacja duchowych synów św. Franciszka zastygła kamiennych posągach na placu Rajskim przed bazyliką – jakby witali pielgrzymów i zachęcali do wejścia na drogę życia Ewangelią Chrystusa – wyjaśnia gwardian klasztoru bernardynów.
Kompleks kalwaryjski został w 1999 r. wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako jednostka krajobrazu kulturowego. Jednymi z cech, które przy wpisie miały szczególne znaczenie, były jej wartości niematerialne, duchowe. 9 maja 2000 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie przez przedstawiciela Dyrektora Generalnego UNESCO tablicy upamiętniającej wpisanie obiektu na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury.
Kalwaria jest miejscem dwóch kultów: Męki Pańskiej i maryjnego. Przejawiają się one w gromadzących co roku kilkutysięczne grono wiernych, Chwalebnym Misterium Pańskim w Wielkim Tygodniu oraz Misterium Pogrzebu i Triumfu Matki Bożej w sierpniu.
Misterium Męki Pańskiej trwa pięć dni. Jest w tym miejscu odprawiane od osiemnastego wieku W rolach głównych występują alumni z seminarium bernardynów, a w pozostałych mieszkańcy Kalwarii Zebrzydowskiej.
Rozpoczyna się w Niedzielę Palmową wjazdem Pana Jezusa do Jerozolimy, czyli Kalwarii. Jednak to, co przyciąga najwięcej osób, czyli inscenizacja ostatnich chwil z życia Chrystusa, zaczynają wydarzenia Wielkiej Środy. Można wtedy zobaczyć Ostatnią Wieczerzę i zdradę Judasza. W Wielki Czwartek natomiast wierni oglądają scenę obmycia nóg apostołom, po czym aktorzy wraz z często wielotysięcznym, tłumem, ruszają w kilkugodzinną procesję po dróżkach. To wtedy Jezus modli się w Ogrójcu, zostaje pojmany i postawiony przed Kajfaszem. Rano w Wielki Piątek poza kolejnym sądem u Kajfasza, zebrani są świadkami wydawania wyroku przez Piłata. Po nim następuje droga krzyżowa na Wzgórze Ukrzyżowania i Liturgia Wielkiego Piątku przy kościele Ukrzyżowania.
Same dróżki to najstarszy tego typu obiekt, jaki można znaleźć w Polsce. Początek ich powstawania szacuje się na 1600 r. Większość prac ruszyło po 1604 r., a kaplice Drogi Krzyżowej stanęły między 1605 a 1617 r. Dziś na tym terenie znajdują się 42 budowle sakralne stanowiące Dróżki Pana Jezusa i Dróżki Maryi. Te pierwsze to 24 obiekty, drugie – 11. Budowle są zaprojektowane tak, aby odzwierciedlały oryginalne budynki z Ziemi Świętej. Konkretne miejsca w Kalwarii noszą natomiast nazwy, które mają za zadanie odzwierciedlenie tych w Jerozolimie. Łączna długość dróżek to około 5 km.
Jak modlić się na dróżkach? Można wybrać się w grupie lub samemu. Ta druga opcja jest preferowana ze względu na charakterystykę tego nabożeństwa, któremu cisza sprzyja w indywidualnym przeżywaniu. Choć wskazane jest przejście całości dróżek, to istnieje możliwość wybrania konkretnych miejsc, rozważając przy tym tajemnice Męki Pańskiej lub te, które związane są z Maryją. Należy jednak pamiętać, że przejście całości zajmuje kilka godzin. W rozważaniach przydatny może okazać się modlitewnik z przewodnikiem. Trzeba także mieć na uwadze, że modlitwa na dróżkach, w myśl założyciela Kalwarii Mikołaja Zebrzydowskiego, ma charakter pielgrzymki, na wzór tej po Jerozolimie. Wszystko, aby móc jeszcze bardziej zagłębić się w przeżywane wydarzenia z życia Chrystusa i Jego Matki.
Obecność Matki Bożej w przestrzeni sanktuarium jest jego nieodłącznym elementem. Poza dróżkami można ją dostrzec także w czci cudownego wizerunku Matki Bożej Kalwaryjskiej, który znajduje się tam od 1641 r. Uważany jest on za kopię obrazu Matki Bożej Myślenickiej, pędzla nieznanego malarza włoskiego z XVI w.
Obraz bernardynom podarował Stanisław z Brzezia Paszkowskiego, właściciel pobliskiej Kopytówki. Stało się to po tym, gdy 3 maja 1641 roku w jego dworze obraz Matki Bożej zapłakał krwawymi łzami. Świadkami tego cudu byli domownicy. Po tym wydarzeniu w domu Paszkowskich zjawił się Walerian Kaliński, gwardian konwentu bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Jego właściciel odbył u niego spowiedź i zadeklarował chęć przekazania „cudownego” wizerunku do klasztoru. Zrobił to 5 maja 1641 roku. Dzieło z nakazu biskupa krakowskiego, Jakuba Zadzika, przeniesiono z kościoła do zakrystii, gdzie miał pozostawać do czasu wyjaśnienia jego cudownego charakteru. Okazało się jednak, że nieustająco cieszył się wielką czcią pątników, którzy otrzymywali w tym miejscu wiele darów od Boga. Z tego powodu władze kościelne, reprezentowane przez bp. Tomasza Oborskiego, uznały go za łaskami słynący, zezwalając w roku 1658 na jego publiczną cześć i umieszczenie ponownie w kościele głównym, w ołtarzu św. Anny. W 1667 r. przeniesiono go do specjalnie w tym celu zbudowanej przez Michała Zebrzydowskiego w latach 1658-1667 kaplicy. Wizerunek Kalwaryjski został uroczyście ukoronowany na tzw. Dolinie Jozafata, przed kościołem Grobu Matki Bożej, przez biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego w obecności wielotysięcznych tłumów pielgrzymów w 1887 roku.
Kult obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej nadal jest ogromny i przyciąga rzesze wiernych. – Pielgrzymi zawsze nawiedzają kaplicę Cudownego Obrazu, przylegającą do południowej ściany bazyliki, aby w grupie lub indywidualnie powierzyć Maryi swoje sprawy. Ta wyjątkowa świątynia pulsuje muzycznym rytmem nieustannej modlitwy, a jednocześnie posiada niezwykle cenny i piękny wystrój artystyczny — mówi o. dr Cyprian Moryc OFM.
Kalwaria Zebrzydowska jest również miejscem, które było szczególnie ważne dla Karola Wojtyły, późniejszego papieża św. Jana Pawła II. Po śmierci matki Karola, Emilii jego ojciec, zabierał przyszłego Następcę Piotra i jego brata Edmunda na pielgrzymki. Matka Boża z Kalwarii stała się niejako ich Matką. Także po śmierci brata chłopak przychodził tam ze swoim tatą. W czasie dorastania oraz gdy był już kapłanem, było to nadal ważne miejsce w jego sercu. Pielgrzymował tam choćby z wiernymi z parafii św. Floriana w Krakowie.
Najlepiej udokumentowane są jednak te wizyty, które odbył już jako biskup, metropolita, a następnie papież.
Św. Jan Paweł II odwiedzał Kalwarię podczas swoich pielgrzymek tylko dwukrotnie (w 1979 oraz 2002 roku), ale nigdy o niej nie zapominał. Zdarzyło się nawet, że w 1991 roku, kiedy jechał do Wadowic i Częstochowy w czasie IV pielgrzymki do Polski, zatrzymał się w Rynku w Kalwarii Zebrzydowskiej, przy kościele św. Józefa i wygłosił krótkie przemówienie oraz udzielił błogosławieństwa przedstawicielom klasztoru i zebranym tam pielgrzymom.
Ostatnia pielgrzymka papieża w to miejsce miała za to szczególne znaczenie. Poza zawierzeniem Matce Bożej Kalwaryjskiej Kościoła, narodu i siebie samego oraz złożeniem złotego krzyża papieskiego, który został wykonany na Rok Jubileuszowy 2002, św. Jan Paweł II odprawił Mszę św., która okazała się być ostatnią celebrowaną przez niego w ojczyźnie.
Mimo tego, że przy sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej parafia nie jest prowadzona, życie duszpasterskie w tym miejscu kwitnie. Działają tam takie grupy, jak: Liturgiczna Służba Ołtarza, Franciszkańska Młodzież Oazowa, Trzeci Zakon Franciszkański, Chór, Wspólnota Małych Przyjaciół św. Franciszka, zrzeszająca osoby z niepełnosprawnościami oraz Grupa o. Pio. Znaleźć można również Pracownię Sztuki Sakralnej pw. ŚŚ. Bernardyna i Mikołaja, specjalistyczną poradnię psychologiczną czy Dom Życia — placówkę świadczącą pomoc psychologiczną i duchową osobom po diagnozie prenatalnej nieuleczalnej choroby dziecka w łonie matki. Dotyczy to zwłaszcza zespołów wad letalnych, rodzin po utracie poczętego dziecka w wyniku poronienia naturalnego, kobiet i rodzin dotkniętych skutkami dokonanej aborcji, rodzin z terminalnymi chorobami dzieci oraz kobiet mających trudności w przyjęciu poczętego dziecka, rozważających aborcję. Od niedawna istnieje również Muzeum z wystawą „Wiara i sztuka”. Dzieła sztuki, które są tam zgromadzone to świadectwo troski bernardynów i fundatorów o „Polską Jerozolimę” i sprawowane w tym miejscu sakramenty. Centrum Dziedzictwa i Dialogu prowadzi natomiast warsztaty, spotkania i zajęcia edukacyjne promując wartości świata chrześcijańskiego obecne na przestrzeni kalwaryjskiego sanktuarium, które przemawiają do milionów pielgrzymów nawiedzających to święte miejsce.
W klasztorze bernardynów, który znajduje się na terenie sanktuarium, mieszka dwudziestu pięciu zakonników, którzy pełnią posługę w bazylice.
Dzień w Kalwarii Zebrzydowskiej rozpoczyna się o godz. 6.00 odsłonięciem cudownego obrazu Matki Bożej Kalwaryjskiej. Codziennie o godz. 15.00 odmawiana jest koronka do Miłosierdzia Bożego. – Bazylika Najświętszej Maryi Panny Anielskiej jest sercem kalwaryjskiego sanktuarium. Przede wszystkim tutaj sprawowane są codzienne Eucharystie, których w sezonie pielgrzymkowym jest kilkanaście w ciągu dnia. W bazylice pielgrzymi mogą skorzystać z sakramentu pokuty w każdej chwili, bo spowiednicy czekają w konfesjonałach od świtu do nocy. Właściwie wszystkie nabożeństwa przeżywane na dróżkach znajdują swój początek lub swoje zakończenie w głównej świątyni, gdzie obecność Najświętszego Sakramentu dopełnia cykle rozważań przy kaplicach stacyjnych proklamacją prawdy o Zmartwychwstaniu Jezusa — podkreśla kustosz.
Sanktuarium w Kalwarii było, jest i zapewne przez wiele wieków będzie jednym z miejsc Archidiecezji Krakowskiej, do którego przybywają tłumy. Wiąże się to z jego bogatą historią, piękną architekturą, nieustającym kultem oraz licznymi wydarzeniami. Nic więc dziwnego, że jest to jeden z Kościołów Jubileuszowych. – To miejsce ważne dla całej naszej archidiecezji. Pielgrzymował tam często św. Jan Paweł II, a w roku, w którym myślimy o Pielgrzymach Nadziei, miejsce pielgrzymek tak wielu wiernych, wydaje się być dobrym do odkrycia łaski Jubileuszu — mówi ks. Jacek Bernacik, dyrektor Wydziału Ogólnego Kurii Metropolitalnej w Krakowie, odpowiedzialny za diecezjalne obchody Roku Świętego 2025.
Dzień Jubileuszowy w Sanktuarium Pasyjno-Maryjnym w Kalwarii Zebrzydowskiej odbędzie się we wtorek, 25 marca. Eucharystii o godz. 12.00 przewodniczyć będzie metropolita krakowski, abp Marek Jędraszewski. Na godz. 13.00 zaplanowano Agapę, a o godz. 15.00 na Kalwaryjskich Dróżkach odbędzie się nabożeństwo drogi krzyżowej.
Więcej informacji na temat diecezjalnych obchodów Roku Jubileuszowego dostępnych jest na okolicznościowej stronie internetowej.