26 marca 2019 r. w Domu Arcybiskupów Krakowskich z udziałem m.in. abpa Marka Jędraszewskiego, kard. Stanisława Dziwisza i Haliny Kwiatkowskiej, miała miejsce konferencja prasowa w związku z premierą książki „Karol Wojtyła – dzieła literackie i teatralne”. Tom pierwszy poezji i dramatów Karola Wojtyły obejmuje juwenilia, utwory, które powstały w okresie od 1938 do 1946 roku. Zawiera również teksty nieznane czytelnikom, do tej pory niepublikowane. Konferencję poprowadził Marek Zając, a podczas jej trwania fragmenty utworów papieża czytał Jerzy Trela.
W maju 2015 roku kardynał Stanisław Dziwisz, ówczesny metropolita krakowski, powołał Komitet Naukowy Krytycznego Wydania Dzieł Literackich Karola Wojtyły – Jana Pawła II, na którego czele stanął prof. Jacek Popiel z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Realizację tej wspólnej inicjatywy powierzono Instytutowi Dialogu Międzykulturowego im. Jana Pawła II w Krakowie i Centrum Myśli Jana Pawła II Instytucji Kultury m. st. Warszawy, a wydanie – wydawnictwu ZNAK. Na spotkaniu zespołu redakcyjnego podjęto decyzję, że w pierwszym tomie znajdą się juwenilia – utwory z lat 1938–1946, w tomie drugim „poezje dojrzałe”, a w tomie trzecim dramaty napisane po 1946 roku i ewentualne uzupełnienia.
Wczesna twórczość literacka Karola Wojtyły jest cennym świadectwem dokonujących się w nim przemian, które doprowadziły do podjęcia ostatecznej decyzji o porzuceniu studiów polonistycznych oraz kariery aktorskiej i wyborze kapłaństwa.
Konferencję otworzył fragment utworu Karola Wojtyły „Magnificat”, po którym nastąpiło słowo arcybiskupa Marka Jędraszewskiego. Metropolita zwrócił uwagę, że nie ma lepszego miejsca na prezentację wczesnych dzieł Karola Wojtyła od Domu Arcybiskupów Krakowskich, gdzie przyszły papież, będąc młodym klerykiem, wzrastał w wierze i swoim powołaniu.
– Dzięki lekturze i analizie dzieł Karola Wojtyły możemy prześledzić drogę jego duchowego rozwoju (…) Karol Wojtyła podjął decyzję o byciu kapłanem już jako człowiek niezwykle głęboko uformowany, gotowy, by iść do końca za tym, który go powołał. Pierwszy tom ukazuje dobitnie jego wzrastanie i dojrzewanie. Szedł wiernie za Bożym wezwaniem już od najwcześniejszych lat, a czytanie jego utworów pokazuje jakby od wewnątrz to, czego doświadczał. – mówił arcybiskup.
Henryk Woźniakowski, prezes Wydawnictwa ZNAK, opowiedział o związkach Karola Wojtyły z Wydawnictwem. Prelegent przypomniał, że przyszły papież był czytelnikiem „Tygodnika Powszechnego”, a od 1949 jego współautorem.
– Jednym z owoców tej współpracy i przyjaźni były książki wydane po wyborze Karola Wojtyły na papieża przez Marka Skwarnickiego i Jerzego Turowicza. Karol Wojtyła wydawał wcześniej swoje utwory pod pseudonimami, w które wtajemniczeni byli tylko nieliczni. Prace nad przygotowaniem zaplanowanej przez Znak edycji poezji i dramatów rozpoczęły się zimą 1978/1979. Dzieło ukazało się w 1979 roku. – wyjaśnił prezes.
Prof. Jacek Popiel, kierownik komitetu naukowego krytycznego wydania, podzielił się wiedzą o całości edycji dzieł literackich i teatralnych.
– Pierwsza idea krytycznego wydania dzieł literackich i teatralnych Karola Wojtyły pojawiła się już w latach 90. w kręgu historyków literatury. Nasza praca polegała przede wszystkim na porównaniu tych wydań, które ukazały się do tej pory, jak i tego wszystkiego, co znajduje się w archiwum krakowskiej kurii: w rękopisach, w maszynopisach. Ta praca stała się możliwa dopiero w 2015 roku dzięki zgodzie ks. kardynała Stanisława Dziwisza. Kiedy dostałem do ręki egzemplarz okazowy pierwszego tomu, miałem olbrzymie przeżycie obcowania z bardzo osobistymi tekstami Karola Wojtyły, młodego człowieka, który z Wadowic trafił do Krakowa i przez teksty literackie próbuje zrozumieć swoje miejsce w świecie. Najbardziej fascynujący jest etap, kiedy w tych tekstach widać proces stopniowego dochodzenia do decyzji, że nie aktorstwo i dramaturgia, ale kapłaństwo będzie jego życiowym powołaniem. – wyjaśnił profesor.
Ks. prof. Jan Machniak, wskazał aspekty teologiczne w młodzieńczej twórczości Karola Wojtyły. Zwrócił uwagę na obraz dojrzewania człowieka, który powstaje w relacji do Boga i bliźniego. Zauważył, że aspekt teologiczny dzieł literackich Karola Wojtyły ma potrójny wymiar relacji: do Boga, samego siebie i świata. Profesor podkreślił, że poezja Karola Wojtyły jest kluczem do zrozumienia jego pontyfikatu.
– Najpierw świadomość siebie samego w kontekście Boga (…) Wojtyła zrozumiał, że jego osobiste doświadczenie tradycji greckiej, łacińskiej, słowiańskiej ma jeden wspólny mianownik – doświadczenie judeochrześcijańskie. – mówił.
Prof. Zofia Zarębianka wygłosiła referat <<„Pieśń o Bogu ukrytym” – datowanie pieśni i związki z mistyką nadreńską>>. Podkreśliła, że utwór ukazuje Karola Wojtyłę jako artystę słowa. Wyjaśniła, że dzieło datowano na rok 1944. Jednak w świetle materiałów biograficznych, okazało się, że „Pieśń o Bogu ukrytym” jest młodsza i powstała pomiędzy 1942 a 1943 rokiem. Na zakończenie dodała, że utwór można interpretować nie tylko w kluczu duchowości karmelitańskiej, ale również przez pryzmat mistyki nadreńskiej.
– To jeden z najdojrzalszych tekstów! – zaznaczyła pani profesor.
Dr Anna Karoń-Ostrowska odkryła miłosny utwór Karola Wojtyły „Ciągle jestem na tym samym brzegu”, napisany prawdopodobnie pomiędzy lutym 1941 (śmierć ojca) a październikiem 1942.
– Ten tekst czekał w archiwum co najmniej 40 lat! Był to dla mnie duchowy zaszczyt, że mogłam zobaczyć nieznany dotąd tekst. Opowiada o szczególnym momencie w życiu Karola Wojtyły (…) o zmaganiach się z ludzką miłością. To jedyny tekst, który porusza doświadczenie relacji z kobietą i pokazuje zmaganie o to, czy jego życiowym powołaniem jest ludzka miłość (…) Ten tekst jest początkiem myślenia Karola Wojtyły o ludzkiej miłości, która później objawi się w dalszych dziełach. – przekonywała dr Karoń-Ostrowska.
Dr Marta Burghardt opowiedziała o edytorskich kryteriach pierwszego tomu dzieł Karola Wojtyły. Wyjaśniła, że przedmiot dogłębnej analizy stanowiły różnice, które pojawiły się w rękopisach, maszynopisach i innych wydaniach.
– Nasza współpraca zaowocowała stuprocentowym odczytaniem rękopisów, które nie zawsze były łatwe do rozszyfrowania: zwłaszcza mocno zniszczone bruliony pisane ołówkiem (…) Wiele dyskusji poświęciliśmy utworom niepotwierdzonego autorstwa, których kaligrafia, styl i leksyka mogłyby wskazywać na autorstwo młodego Karola Wojtyła, jednak sam Ojciec Święty, zapytany o nie, nie przypominał sobie, że takie utwory komponował. – zakończyła.
Dr Stanisław Dziedzic podzielił się wiedzą na temat aktorskich i reżyserskich ambicji 18-letniego Karola. Zwrócił uwagę, że jesienią 1939, w jednym z listów do Mieczysława Kotlarczyka przyszły papież pisał: „W tych wierszach uczę się mówić, zanim zacznę rozmawiać”.
– Dobrze, że to dzisiejsze spotkanie odbywa się właśnie w tej sali. Tutaj w 2003 roku prezentowano „Tryptyk rzymski” (…) W przypadku twórczości Karola Wojtyły można powiedzieć o ogromnej konsekwencji myśli. Zmieniały się warsztat, retoryka i poetyka, ale myśl była zawsze ta sama i niezwykle konsekwentnie zapisana. – powiedział na zakończenie.
Halina Kwiatkowska, przyjaciółka Karola Wojtyły, aktorka Teatru Rapsodycznego, opowiedziała o Listach do Mieczysława Kotlarczyka. Wspomniała, że Karol był zanurzony w filozoficznej literaturze i odznaczał się głęboką pobożnością. W 1938 roku, po zdanej maturze, wspólnie zapisali się na studia polonistyczne.
– Często robiliśmy wieczorki poetyckie na Gołębiej. Karol czytał swoje wiersze – odrębne, głębokie.
Wybuch wojny przerwał studia, a Karol Wojtyła pracował w kamieniołomie. Pani Halina zaprzyjaźniła się z Mieczysławem Kotlarczykiem, który przed wojną był bliskim przyjacielem Karola. Nosiła listy przez zieloną granicę na Skawie pomiędzy przyszłym papieżem mieszkającym wtedy w Krakowie i Mieczysławem Kotlarczykiem. Zawierały one marzenie o stworzeniu Teatru Słowa. Dodała, że podczas okupacji, udało się wystawić siedem premier, do których próby odbywały się na Tynieckiej, w suterenie, gdzie mieszkał Wojtyła.
Na zakończenie konferencji głos zabrał kardynał Stanisław Dziwisz, który podziękował wszystkim za ogromny wkład pracy, dzięki któremu czytelnicy mają okazję poznać bogaty dorobek literacki Jana Pawła II.
– Pragnę podziękować tym wszystkim, którzy przygotowali dla nas to wydarzenia. To nie tylko prezentacja! Przeżyliśmy prawdziwe spotkanie z Janem Pawłem II! Dziękuję wszystkim, którzy pracowali nad tym, aby polskie społeczeństwo poznało autentyczny dorobek Karola Wojtyły. Zostawił po sobie wielkie dziedzictwo. Poznajemy go ponownie przez literaturę i twórczość. Jest to niezwykle ubogacające doświadczenie.
Drugi tom krytycznego wydania dzieł Jana Pawła II ukaże się jeszcze w tym roku, a trzeci – w 100. rocznicę urodzin Papieża Polaka w 2020 roku.
Joanna Folfasińska | Archidiecezja Krakowska
Fot. Joanna Adamik | Archidiecezja Krakowska
Video Katarzyna Katarzyńska | Archidiecezja Krakowska
