- Z dniem 1 czerwca 2020 r. wchodzą w życie przepisy Dekretu ogólnego Konferencji Episkopatu Polski o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego. Publikujemy pro memoria dla kapłanów.

Obowiązywanie przepisów

1. Z dniem 1 czerwca 2020 r. wchodzą w życie przepisy Dekretu ogólnego Konferencji Episkopatu Polski o przeprowadzaniu rozmów kanoniczno-duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem małżeństwa kanonicznego (dalej Dekret). Tekst Dekretu został opublikowany w Biuletynie Duszpasterskim nr 2 (309)/2020, ss. 15-54.
2. W związku z wejściem w życie Dekretu od dnia 1 czerwca 2020 r. traci moc Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim z 1989 r. (dalej Instrukcja).
3. Dekret nie obejmuje, podobnie jak Instrukcja, spraw związanych z przygotowaniem dalszym i bliższym do małżeństwa (wychowanie do życia w małżeństwie i rodzinie, katecheza przedślubna oraz zaręczyny). Regulują je inne obowiązujące dokumenty:
   • Adhortacja Apostolska papieża Jana Pawła II Familiaris Consortio,
   • Adhortacja Amoris Laetitia papieża Franciszka,
   • Dyrektorium KEP Duszpasterstwa Rodzin z 1 maja 2003 r.,
   • Dokument Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie z 1 września 2009 r.
4. Dekret nie odwołuje pozostających w mocy innych regulacji KEP odnoszących się do spraw małżeństwa i rodziny. Chodzi w szczególności o następujące dokumenty:
   • Instrukcja dla duszpasterzy dotycząca małżeństw konkordatowych z 22 października 1998 r.,
   • Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej z 11 marca 1997 r.,
   • Stanowisko biskupów polskich w sprawie małżeństwa katolickiego zawieranego poza miejscem świętym z 16 kwietnia 2016 r.,
   • Wytyczne pastoralne do adhortacji Amoris Laetitia z 8 czerwca 2018 r.,
   • Pro memoria Rady Prawnej KEP dotyczące relacji duszpasterskich Kościoła łacińskiego z katolikami Kościołów wschodnich z 4 października 2018 r.,
   • Dekret ogólny w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych w Kościele katolickim z 13 marca 2018 r.

Najważniejsze nowe akcenty Dekretu

1. Zgodnie ze wskazaniami Dekretu odpowiedzialni duszpasterze nie mogą ograniczyć się wyłącznie do formalnego wypełnienia protokołu traktując to jako czynność biurokratyczną, lecz powinni przeprowadzić z narzeczonymi autentyczną rozmowę duszpasterską. Rozmowa taka powinna rozpocząć się wspólną modlitwą, po której należy odebrać od narzeczonych przysięgę wg formuły zamieszczonej w protokole. Składa ją każdy z narzeczonych przed krucyfiksem i dotykając księgi Pisma Świętego. Fakt odmowy złożenia przysięgi należy odnotować w protokole, lecz nie należy czynić go warunkiem kontynuowania przygotowania. Jeżeli nupturient odmawia złożenia przysięgi według formuły religijnej, powinien złożyć przysięgę bez odwoływania się do elementów religijnych. Rozmowa nie może się odbywać w pośpiechu. Należy na nią zarezerwować odpowiednią ilość czasu, najlepiej około godziny. Dekret wyraźnie poleca, aby po wspólnej modlitwie i swobodnej wymianie zdań z narzeczonymi zasadniczą część rozmowy przeprowadzać osobno z każdym z nich (nr 2).
2. Dekret w kilku miejscach przypomina, aby przed dopełnieniem wszelkich prawnych wymogów zwłaszcza dla uzyskania stosownych dyspens lub zezwoleń ordynariusza miejsca nie czynić żadnych wiążących obietnic narzeczonym i utrzymywać ich w przekonaniu, że zawarcie przez nich małżeństwa jest na pewno możliwe. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy konieczne jest stwierdzenie stanu wolnego strony niekatolickiej, która była już w jakimś wcześniejszym związku (por. np nr 7, 35, 40).
3. Dekret szczegółowo reguluje kwestię właściwości parafii, w której ma być przeprowadzone przygotowanie narzeczonych i pobłogosławienia małżeństwa (nr 8-12), tak by jasne reguły w tym względzie nie powodowały odsyłania ich od jednej do innej parafii czy stawiania im wymagań, których nie przewiduje prawo kanoniczne – np. finansowych (por. nr 10). W szczególności dekret jednoznacznie przesądza, że jeżeli narzeczeni mają zawrzeć małżeństwo w parafii innej niż parafia właściwa ze względu na miejsce zamieszkania nupturientów, obowiązek przeprowadzenia badania kanonicznego narzeczonych co do zasady przechodzi na proboszcza parafii, w której małżeństwo ma być zawarte (nr 10).
4. Jeżeli nupturienci mieszkają za granicą, a małżeństwo ma być zawarte w Polsce, protokół przedmałżeński powinien być spisany w parafii miejsca zamieszkania nupturientów a więc za granicą. Wtedy wszelka dokumentacja ma być zawsze przesyłana za pośrednictwem obu właściwych kurii diecezjalnych. Do Polski wszystkie potrzebne dokumenty powinny trafić nie później niż na miesiąc przed planowanym terminem ślubu (nr 12).
5. Nowością zawartą w Dekrecie jest polecenie, aby fakt wydania świadectwa chrztu na potrzeby ślubu odnotować w księdze ochrzczonych w rubryce „uwagi” (nr 20).
6. Dekret wielką wagę przykłada do stwierdzenia stanu wolnego niekatolików. Należy domniemywać, że w przypadku osób, które nie należały do Kościoła katolickiego, a zawarły wcześniej małżeństwo według prawa swojego wyznania lub religii, albo tylko cywilne, małżeństwo takie jest ważne i nierozerwalne. Nie zmienia tego rozwód cywilny (nr 40). Stan wolny niekatolika (także nieochrzczonego) zawsze musi być potwierdzony przysięgą zainteresowanego oraz dwóch wiarygodnych świadków, którzy dobrze znają nupturienta od osiągnięcia przez niego pełnoletniości (nr 22 i 42).
7. Ponadto w przypadku nupturientów, którzy wcześniej zawarli związek małżeński lub cywilny albo nawet pozostawali tylko w związku nieformalnym, dekret wymaga, aby bardzo uważnie zbadać kwestię ewentualnych zobowiązań naturalnych wynikających z takiego uprzedniego związku. W szczególności chodzi tu o zobowiązania wobec potomstwa urodzonego w poprzednim związku, a nawet wobec partnera lub partnerki z poprzedniego związku (np. obowiązek alimentacyjny wyznaczony przez sąd świecki). Jeśli istnieją takie zobowiązania po stronie jednego z nupturientów, duchownemu nie wolno asystować przy zawarciu małżeństwa bez zezwolenia ordynariusza miejsca (nr 47-48). W takiej sytuacji należy wypełnić nowy załącznik do protokołu – formularz 1A.
8. W Dekrecie zawarte jest ogólne zezwolenie KEP na asystowanie przy zawarcie małżeństwa przez osoby owdowiałe, jeśli fakt ten jest publiczny i wiadomo o wypełnianiu obowiązków naturalnych wynikających z poprzedniego zawiązku, a druga strona o nich wie (nr 49).
9. Dekret zachęca duszpasterzy katolickich do nawiązywania kontaktów z szafarzami innych Kościołów lub wspólnot religijnych (nr 71). Zachęca także do poinformowania nupturientów o stosowności spotkania z szafarzem strony niekatolickiej i odniesienia się do wymogów prawa tamtejszej wspólnoty (nr 80).
10. Małżeństwo z nieochrzczonym nie może być zawierane podczas Mszy świętej, a ordynariusz miejsca nie jest uprawniony do wyrażenia na to zgody (nr 88). W związku z tym z takimi prośbami nie należy się w ogóle zwracać do kurii.
11. Dekret mocno akcentuje, że małżeństwo jest jednym związkiem zawieranym wobec Kościoła i uznanym w państwowym porządku prawnym. Dlatego duszpasterze powinni dążyć do tego, aby zawarcie małżeństwa było jednym aktem, a więc podczas ceremonii kościelnej ze skutkami cywilnymi. Odrębne zawieranie małżeństwa cywilnego i kanonicznego powinno należeć do wyjątku (nr 97).
12. Zgodnie z nakazem Dekretu należy odstąpić od asystowania przy zawieraniu małżeństwa, gdy w dniu ceremonii któryś z nupturientów przejawia elementy zaburzenia świadomości i poczytalności (nr 63).
13. Do dekretu załączony jest nowy wzór formularza protokołu przedślubnego oraz nowe wzory innych potrzebnych dokumentów do opcjonalnego wykorzystania. Mają one jednak stanowić pomoc dla przeprowadzenia owocnych rozmów duszpasterskich, a nie zachętę do tego, aby ograniczyć się wyłącznie do ich biurokratycznego, formalnego wypełnienia. W razie potrzeby należy sprawę szerzej opisać w dodatkowym piśmie lub na odwrocie formularza, aby po przesłaniu dokumentów do kurii nie było konieczne staranie się o dodatkowe informacje.
14. Zgodnie z dekretem poprawnie uzupełniona dokumentacja przedślubna jest ważna przez okres jednego roku (por. nr 115).
15. Podpisywanie dokumentów ślubnych przez nupturientów i świadków (protokół i zaświadczenie do USC) powinno się odbyć przed celebracją liturgiczną, a nie w trakcie jej trwania i nigdy na ołtarzu eucharystycznym (nr 111).
16. Dekret przypomina o obowiązku powiadomienia o małżeństwie zawartym na podstawie licencji nie tylko parafii chrztu nupturientów ale także tej parafii, która wystawiła licencję. Jeśli dokumenty były przygotowane za granicą lub za granicą miał miejsce chrzest narzeczonych, należy odpowiednie potwierdzenie wysłać tam za pośrednictwem własnej kurii (nr 113).